Topsporters, hartchirurgen, muzikanten, banketbakkers, dansers, schrijvers en software-ingenieurs: op het eerste gezicht toont het werk dat deze dames en heren uitvoeren weinig raakpunten. Toch is er iets dat de beste vakmensen met elkaar verbindt: de passie waarmee ze hun beroep uitoefenen. Door skills en motivatie aan elkaar te koppelen, bereiken zij vreugde en succes.
Skills ontwikkel je in het dagelijkse leven. Je scherpt je vaardigheden aan door met de (leer)stof bezig te zijn. Motivatie behoort daarentegen tot de sfeer van de gevoelens. Motivatie bouw je op door je innerlijke kracht te versterken. Om te schitteren moet je meesterschap bereiken in beide domeinen, want alleen dan ontstaat flow. Flow is de toestand waarin moeilijke taken als vanzelf lijken te gaan.
Inzicht in taakspanning
De term flow werd in 1975 theoretisch ingebed door de Hongaars-Amerikaanse psycholoog Mihaly Csikszentmihalyi. Csikszentmihalyi bestudeerde taakspanning. Hij gaf de relatie tussen vaardigheden en uitdagingen weer in een opmerkelijke grafiek, opgedeeld in 8 sectoren.
Aan de linkerkant van de grafiek vinden we de gevoelens de gepaard gaan met een gebrek aan vaardigheden. Wie te weinig wordt uitgedaagd en weinig skills bezit, vervalt in apathie. Nemen de uitdagingen toe, dan maakt makheid plaats voor bezorgdheid: de leerling of student beseft dat zijn vaardigheden te beperkt zijn om een bepaalde opdracht te volbrengen. Die “worry” slaat om in regelrechte faalangst (anxiety) indien de uitdaging extreem is en de persoon zich onbekwaam voelt.
Wie zijn vaardigheden verruimt, zal die angst bij het aanvatten van een taak weten om te zetten in opwinding: een ervaren acteur voelt nog steeds de “plankenkoorts” van de debutant, maar kan zich hier gemakkelijk overheen plaatsen. Verveling slaat dan weer toe wanneer een leerling of student zijn skills behoorlijk heeft ontwikkeld, maar de uitdagingen voor hem of haar te beperkt zijn. “Boredom” treffen we vaak aan in het schooltraject van hoogbegaafde kinderen.
Wie evenwel zijn waaier aan vaardigheden bestendig uitbreidt, verveelt zich nog zelden of nooit: momenten met weinig uitdagingen zijn dan weggelegd voor ontspanning (relaxation), terwijl een gemiddelde uitdaging zorgt voor een gevoel van beheersing (control). Wanneer een taak complex is, ontstaat bij deze mensen een gevoel van flow. Flow–ervaringen zijn een bron van vreugde: we genieten ervan om opgeslorpt te zijn in een uitdagende activiteit die specifieke vaardigheden vereist. Flow versterkt het zelfvertrouwen en maakt dat we nóg beter worden in ons vak.
Dream, hope, wish, believe
Het spreekt voor zich dat iedereen op bepaalde momenten in zijn of haar leertraject zoveel weerstand ondervindt dat er van flow weinig sprake is. Piekeren, faalangst, verveling en dofheid kunnen ons van onze doelen afhouden. Om hindernissen te overwinnen is discipline cruciaal. Door goede gewoontes in te lassen en engagementen na te komen kun je focussen op de zaken die je wel onder controle hebt, zonder daarom te forceren.
Wie zich beklemd voelt in regels, tucht en orde, levert niet het beste werk af. De nadruk moet niet liggen op Spartaanse dril, maar op stoïcijnse standvastigheid. Net zo belangrijk als discipline is het veel vagere “overgave”: dit gaat over het aanvaarden van de dingen die buiten onze invloedsfeer liggen. Overgave is het domein van dromen, hoop, wensen en geloof, in het eigen kunnen of eventueel in een hogere macht die ons draagt.
Wie vertrouwen heeft in het proces, blijft kalm wanneer er zich obstakels aandienen. Toch komt het erop aan zich ook niet te laten meeslepen door wensdenken. Een goede flow vinden, vraagt daarom dagelijkse oefening. Flow ontstaat in de harmonie van het juiste midden, in de deelverzameling van discipline en overgave. Bovendien zoekt water zijn weg: bij Xanthippe vloeien we over van enthousiasme en onze leerlingen en studenten surfen dankbaar mee op deze stroom.
